سرنگ در پزشکی وسیله ای است که برای تزریق دارو به بدن بکار میرود. سرنگ عموما وسیله ای استوانه ای شکل و مدرج است که در انتهای آن پیستونی قرار دارد که با فشار دست، دارو را به جلو هدایت و از طریق سرسوزن وارد بافت بدن می کند. سرنگها در اندازه هاو با سرسوزن های مختلفی تولید میشوند.
در بین تجهیزات پزشکی، سرنگ و سرسوزن از پرکاربردترینها محسوب میشود. در گذشته، این محصولات از فلز یا شیشه ساخته میشد و میتوانست بارها مورد استفاده قرار گیرد. اما امروزه سرنگها و سرسوزنها اغلب از جنس پلاستیک ساخته میشوند و یکبار مصرف هستند. ما در اینجا قصد داریم در مورد سرنگ 5 سی سی حلما طب و انواع سرنگ و سرسوزنهای موجود در بازار صحبت کنیم. این اطلاعات به شما در انتخاب سرنگ و سرسوزن مناسب کمک میکند.
سرنگ چیست؟
سرنگ یک استوانه توخالی است که در انتهای آن، یک پیستون کشویی قرار دارد. از این وسیله برای تزریق یا خارج کردن مایعات از بدن استفاده میشود. روش کار سرنگها اینگونه است که وقتی پیستون را به سمت پایین فشار دهیم، میتوانیم مایع مورد نظر را به بدن تزریق کنیم و اگر برعکس آن عمل کنیم؛ یعنی پیستون را به سمت بالا بکشیم، مایع از بدن خارج شده و به درون سرنگ کشیده میشود.
ساختار سرنگ
یک سرنگ از سه بخش اصلی تشکیل شده است که عبارتند از: محفظه پیستون، پیستون و گسکت. بر روی سرنگ، سرسوزن قرار میگیرد که در ادامه به شرح آن نیز خواهیم پرداخت.
محفظه پیستون یا بَرِل (Barrel)
محفظه پیستون، لوله استوانهای شکل و مدرجی است که سیلندر درون آن قرار میگیرد و میتوان سیلندر را در آن به داخل هل داد یا بیرون کشید. این محفظه، معمولا به صورت شفاف ساخته میشود تا بتوان میزان مایع در آن را با نگاه سنجید، و همچنین وجود حبابهای هوا را در آن مشاهده کرد و بدین ترتیب از بروز خطا در هنگام تزریق، جلوگیری شود.
سیلندر یا پلانگر (Plunger)
سیلندر که با نام پیستون مصطلح شده، قطعهای استوانهای شکل است که درون محفظه پیستون قرار میگیرد و میتوان آن را داخل محفظه به جلو و عقب حرکت داد. در صورت عقب کشیده شدن سیلندر، مایع یا گاز، داخل برل مکیده میشود و اگر به داخل فشار داده شود، مایع یا گاز از آن خارج میشود.
گَسکِت
گسکت، قطعه لاستیکیِ واشرمانندی است که به بخش انتهایی پیستون اضافه شده است تا در حین جابجایی سیلندر، از برگشت یا نشت مایع یا گاز به عقب، و به فضای میان سیلندر و محفظه پیستون جلوگیری کند. بعلاوه، این قطعه فشار وارده از سمت سیلندر را در حین انتقال دارو کنترل مینماید. گسکت معمولا سیاهرنگ است و بهتر است از جنسی غیر از لاتکس ساخته شود، تا از ایجاد حساسیت احتمالی در بیماران جلوگیری شود. گسکت در همه سرنگها وجود ندارد. به همین دلیل، سرنگهای دارای گسکت را سه قطعهای، و سرنگهای فاقد آن را دو قطعهای مینامند.
انواع سرنگ
با توجه به پیشرفتهایی که در دنیای پزشکی رخ داده است، انواع متنوعی از سرنگ و سرسوزن نیز، برای رفع نیازهای مختلف ارائه شده است. امروزه طیف گستردهای از این ابزارها در دسترس پزشکان و پرستاران قرار گرفته است تا در زمینههای مختلف پزشکی و آزمایشگاهی از آنها بهره بگیرند. همانگونه که پیش از این اشاره شد، سرنگها دارای انواع و اقسام گوناگونی هستند. در ادامه به هر یک از آنان خواهیم پرداخت.
سرنگ لوئرلاک یا سرپیچی (سرپیچدار)
سرنگهای لوئرلاک (Luer Lock) دارای اتصالات سرپیچی هستند. در اینگونه، سوزن به بدنه سرنگ، پیچ میشود. این اتصالات با هدف جلوگیری از نشتی بین قسمتهای مختلف سرنگ طراحی شده است.
سرنگ لوئراسلیپ یا فشاری (ساده)
در سرنگ فشاری یا ساده که با نام سرنگ لوئراسلیپ (Luer Slip) نیز شناخته میشود؛ برای جایگذاری سرسوزن، نیازی به پیچ کردن آن نیست. در اینگونه سرنگها، سرسوزن با فشار بسیار کمی در جای خود قرار گرفته و محکم میشود. در واقع عمده تفاوت بین دو گونه سرنگ لوئرلاک و لوئراسلیپ، در نحوه اتصال سرسوزن به بدنه سرنگ است. در سرنگهای لوئراسلیپ، این احتمال وجود دارد که در حین کار، سرسوزن از سرنگ جدا شود.
سرنگ پیستوندار (سه قطعه)
یکی دیگر از انواع سرنگها، سرنگهای پیستوندار یا سه قطعه است. در سرنگهای سهقطعهای، یک واشر یا گَسکِت تعبیه شده که مانع از نشت مایع از آن میشود. اینگونه سرنگها در محیطهای آزمایشگاهی بسیار کاربرد دارد.
سرنگ بدون پیستون (دو قطعه)
سرنگهای بدون پیستون که با نام سرنگهای دوقطعه نیز شناخته میشوند، فاقد گسکت بوده و عموما قیمت ارزانتری نسبت به سرنگهای سهقطعه دارند. برای تشخیص این نوع سرنگ از سرنگهای پیستوندار، کافی است به دنبال قطعه سیاهرنگ (گسکت) باشیم. سرنگهایی که این قطعه را دارا هستند، پیستوندار و سرنگهای فاقد آن، از نوع بدون پیستون یا دوقطعه هستند.
در حقیقت هم سرنگهای دوقطعه و هم سرنگهای سهقطعه، هر دو دارای پیستون هستند و تنها داشتن یا نداشتن گسکت است که تفاوت ایجاد میکند. اما آنچه در بازار ایران مصطلح است، این است که به سرنگهای فاقد گسکت، بدون پیستون و به سرنگهای دارای گسکت، سرنگهای پیستوندار میگویند.
سرنگ انسولین و انواع آن
سرنگهای انسولین، برای تزریق انسولین به بیماران دیابتی بهکار میروند. این سرنگها طول و اندازههای متفاوتی دارند. با توجه به این که انسولین باید به صورت زیرجلدی، یعنی در لایهای از چربی بین ماهیچه و پوست، تزریق شود؛ سرنگهای انسولین نیز با طول سوزنهای متفاوتی ساخته میشوند.
طول سرسوزن کوتاه یا کمتر از ۱۰ میلیمتر (یعنی سرنگهایی با طول سرسوزن ۴، ۵، ۶، ۷ و ۸ میلیمتر)؛
طول سرسوزن بلند یا بیش از ۱۰ میلیمتر (یعنی سرنگهایی با طول سرسوزن ۱۲ و ۱۳ میلیمتر یا بیشتر).
امروزه با پیشرفت فناوری، سرنگهای انسولین با سرسوزنهای کوتاهتری همچون ۳٫۵ میلیمتر (گیج ۳۴) هم وارد بازار شده است. البته کوتاهترین سرسوزن موجود در بازار ایران، سرنگ انسولین با سرسوزن گیج ۳۳ و طول ۴ میلیمتر است، که بهعنوان مناسبترین و ایمنترین نوع سرسوزن برای تزریق انسولین شناخته میشود و امکان تزریق عضلانی را به حداقل میرساند.
سرنگهای انسولین به صورت منظم، جهت تزریق انسولین مورد استفاده قرار میگیرند و برای اینکه آسیب کمتری به پوست وارد آورند، دارای عرض باریکی هستند. این سرنگها دو گونه دارند:
سرنگهای انسولین یکپارچه یا سرسوزن متصل
ساختار سرنگهای انسولین یکپارچه، بهگونهای است که در آن، سرسوزن را بر روی بدنه میچسبانند که بدین ترتیب از آن جدا نمیشود. اما در سرنگهای انسولینِ سرسوزن جدا، قسمت سرسوزن از بدنه امکان جدا شدن دارد. به طور کلی سرنگ انسولینِ یکپارچه، برای افراد دیابتی مناسبتر است؛ چراکه در سرنگهای انسولین سرسوزن جدا، همواره مقداری از انسولین در سرنگ باقی میماند و این مسئله میتواند در محاسبهی دوزِ تزریقی، خطا ایجاد کند. به همین دلیل سرنگهای انسولین سرسوزن متصل، دقت بالاتری دارند. از سرنگهای انسولینِ سرسوزن جدا، معمولا در دامپزشکیها و یا آزمایشگاهها استفاده میشود. این سرنگها سرسوزن ضخیمتری دارند و برای نمونهگیری از حیوانات مناسب هستند. اما سرنگهای انسولینِ سرسوزن متصل، دارای سرسوزن نازکتری بوده و درد کمتری هم دارند.
این نوع سرنگها دارای سه سایز پرکاربرد هستند، که عبارتاند از:
- سرنگ انسولین ۳۰ واحدی یا ۰٫۳ میلیلیتری؛
- سرنگ انسولین ۵۰ واحدی یا ۰٫۵ میلیلیتری؛
- سرنگ انسولین ۱۰۰ واحدی یا ۱ میلیلیتری.
در انسولین ۱۰۰ واحدی، که پرکاربردترین نوع است، در هر میلیلیتر مایع، ۱۰۰ واحد انسولین وجود دارد.
با این حال، تفاوت این سرنگها تنها در حجمشان نیست. در سرنگهای انسولین، محفظهی سرنگ برای اندازهگیری دوز انسولین، با کمک خطوطی مدرج شده است. نکته مهم اینجاست که در سرنگهای ۱۰۰ واحدی یا یک میلیلیتری، هر خط، معادل دو واحد محسوب میشود؛ در حالیکه در سرنگهای ۵۰ واحدی و ۳۰ واحدی، هر خط، معادل یک واحد است.
تزریق با سرنگهای انسولین، به دلیل داشتن سرسوزن بسیار نازک، کمدرد است. البته اینگونه سرنگها، علاوه بر تزریق انسولین، کاربردهای فراوان دیگری نیز دارند.
با پیشرفتهای اخیر در فناوری، در کشور ژاپن، سرنگهای انسولینی با با قطر سرسوزن ۰٫۲ میلیمتر به بازار عرضه شده است که با نام سرنگهای انسولین بدوندرد شناخته میشوند. این سرنگها برای بیماران مبتلا به دیابت نوع یک، که چندین بار در روز باید انسولین تزریق کنند، بسیار مناسب و کارآمد است.
از جمله سایر کاربردهای سرنگهای انسولین میتوان موارد زیر را برشمرد:
- تزریق واکسن برای نوزادان و کودکان؛
- تزریق بیحسی؛
- عملهای زیبایی؛
- تزریق ژل و بوتاکس؛
- مزوتراپی مو؛
- جراحی چشم.
نکات مهم در انتخاب سرنگ انسولین مناسب
- در موقع خرید سرنگ، حتما کاربرد انسانی یا حیوانی آن را در نظر داشته باشید.
- اندازه گیج سرسوزن یا قطر آن را در نظر بگیرید. گیجهای بالاتر، نازکتر هستند و درد کمتری دارند و بنابراین برای افرادی که روزی چندبار تزریق دارند، مناسبترند. به همین دلیل، برای کودکان هم باید از گیجهای بالا استفاده کنید.
- حجم سرنگ باید متناسب با میزان واحد انسولین تزریقی شما باشد. رایجترین نوع سرنگ انسولین، ۱۰۰ واحدی و ۵۰ واحدی است. افرادی که دوزهای متفاوتی از انسولین را، در ساعات مختلف شبانهروز تزریق میکنند؛ باید حتما سرنگهای انسولین با حجمهای متفاوت در دسترس داشته باشند.
- سرسوزنهای کوتاه به دلیل جلوگیری از ورود انسولین به بافت عضله، میتوانند سطح قند خون را سریعتر تنظیم کنند و به همین دلیل هم، مناسبتر از سرنگهای انسولین با سرسوزن بلند هستند.
- توجه داشته باشید که سرنگهای انسولین، با نازکتر شدن سرسوزن، قیمت بالاتری خواهند داشت؛ بنابراین سرنگهای انسولین بدون درد، از نظر اقتصادی گرانترین هستند.
- نکته مهم در مورد سرنگ انسولین این است که، این سرنگها معمولا یکبار مصرف هستند؛ اما با توجه به شرایط نگهداری، و به شرط دور نگهداشته شدن از آلودگی، و تا زمانیکه سوزن آن کند نشده و آسیب ایجاد نمیکند، میتوان چندبار از آن استفاده کرد.
سرنگ گاواژ
بسیاری از بیماران ممکن است به دلایل متعددی دچار مشکل بلع باشند. به همین دلیل باید غذا را از طریق سرنگ مخصوصی به نام سرنگ گاواژ به بدن این افراد منتقل کرد، تا دچار مشکلات ناشی از عدم تغذیه درست نشوند. ساختار سرنگهای گاواژ با دیگر سرنگها چندان تفاوتی ندارد. این نوع سرنگها نیز به دو دسته سرنگهای دو قطعهای و سه قطعهای تقسیم میشوند. در سرنگهای سه قطعهای، یک واشر (گسکت) وجود دارد که به انتقال روانتر مواد کمک میکند. ماده مورد استفاده در ساخت این نوع سرنگ، پلیپروپیلن و پلیاتیلن بوده و در بستهبندی استریل شده با گاز اتیلن اکساید به بازار عرضه میشوند. این سرنگها دارای دو نوع زیر هستند:
- حجم ۵۰ سیسی
- حجم ۱۰۰ سیسی
سرنگهای گاواژ دو قطعهای قیمت پایینتری دارند و از نظر اقتصادی بهصرفهتر از سرنگهای سهقطعهای هستند. باید توجه داشت که اینگونه سرنگها یکبار مصرف هستند و بهتر است بعد از یک بار استفاده، دور انداخته شوند.
یکی از تفاوتهای سرنگ گاواژ با سایر سرنگهای حجم بالا، مانند سرنگهای ۵۰ سیسی، این است سرنگ گاواژ فاقد سرسوزن است زیرا همانطور که در بالا گفته شد، این سرنگ جهت انتقال مواد غذایی و یا شستشو مورد استفاده قرار میگیرد.
معمولا سرنگها در سِیفتی باکس امحاء میشوند. این کار با هدف افزایش ایمنی در انتقال زبالههای پزشکی، که میتواند منجر به انتقال عفونت و آلودگی شود، انجام میشود.
کاربردهای سرنگ گاواژ
- تغذیه بیمارانی که دچار عدم هوشیاری هستند؛
- تغذیه بیمارانی که قادر به غذا خوردن به طور طبیعی نیستند؛
- تغذیه از طریق سوند معده؛
- شستشوی مثانه؛
- در دامپزشکی.
سرنگ توبرکولین
این نوع سرنگها، از نظر ظاهر با سرنگهای معمولی تفاوت بسیاری دارد. این نوع سرنگها، بدنهای استوانهای شکل و بسیار باریک دارند و یک سوزن بسیار ریز بر روی آنها نصب شده است. ظرفیت این نوع سرنگها، یک سیسی است و بر روی آن درجهبندیهایی بر اساس میلیلیتر حک شده است. این سرنگ کاربردهای ویژهای دارد و برای مواردی مانند: شستوشوی زخمها، تزریق برخی از محلولها برای کودکان و نوجوانان، درناژ لولهها، برخی از تستهای داخل جلدی، تزریق مقدار بسیار کم داروهای غلیظ، و مواردی از این دست کاربرد دارد.
سرنگ شیشهای
سرنگهای شیشهای عموما در مواردی استفاده میشوند که مایع درون آنها، از حساسیت بالایی برخوردار است (مانند مواد اسیدی) و این امکان وجود دارد با پلاستیک واکنش نشان دهد. این نوع سرنگ، در برابر حرارت مقاومت بیشتری از خود نشان میدهد. سرنگهای شیشهای یکبار مصرف نیستند و پیش از استفاده، معمولا با دستگاه اتوکلاو استریل میشوند. از این سرنگها در آزمایشگاهها جهت نمونهبرداری استفاده میشود. این گونه سرنگها در عملهای زیبایی و تزریق ژل و بوتاکس هم کاربرد دارند.
سرنگ مزوتراپی
مزوتراپی یک روش درمانی غیرتهاجمی است، که برای برطرف کردن لکهای پوست صورت و چین و چروکها و همچنین پیشگیری از ریزش مو مورد استفاده قرار میگیرد. در این تکنیک، ویتامین، مواد مغذی، هورمونها و داروها به وسیله سوزنهای بسیار نازک به لایه میانی پوست تزریق میشود. این کار توسط سرنگهای مخصوص مزوتراپی، که عموما گونهای سرنگ انسولین به شمار میروند، انجام میشود. همانطور که پیش از این گفتیم، سرنگهای انسولین به دلیل داشتن سوزنهای بسیار نازک، کمدرد هستند و به همین دلیل هم در مزوتراپی صورت و مو کاربرد دارند. در این روش، معمولا از سرنگهای انسولین با گیج بالا، که نازکتر هستند، استفاده میشود.
سرنگ شستشو
از سرنگهای شستشو، عموما در دندانپزشکیها و مراکز درمانی استفاده میشود. طراحی این سرنگها به گونهای است که برای تزریق و یا نمونهبرداری مناسب نیستند. از این نوع سرنگها، که سرسوزن کُندی دارند و با نام سرنگ کُند نیز شناخته میشوند، بیشتر در دندانپزشکی برای شستشوی عصب و یا مکان خونریزی استفاده میشود. همچنین نوع بزرگتر آن نیز برای شستشوی گوش مورد استفاده قرار میگیرد.
نوع دیگری از دستهبندی سرنگها بر اساس نوع سَر سُرنگ میباشد و به چهار دسته زیر تقسیم میشوند:
- پیچی یا لوئرلاک (Luer lock tip)
- فشاری یا لوئراسلیپ (Luer slip tip)
- خارج از مرکز (Eccentric tip)
- کاتتری (Catheter tip)
سرنگهای با سری لوئرلاک و لوئراسلیپ را پیشتر شرح دادیم. در اینجا به شرح بقیه موارد میپردازیم.
- سرنگهای خارج از مرکز (Eccentric) سرنگهایی هستند که سر سرنگ آنها در مرکز قرار ندارد. اینگونه سرنگها بیشتر برای تزریق در عروق سطحی به کار میروند. در مقابل آنها، سرنگهای با نوک مرکزی (Concentric) هستند که سر سرنگ دقیقا در مرکز قرار دارد. این نوع سرنگها مرسومتر و پرکاربردتر هستند.
- سرنگهای با سری کاتتری،از انواع سرنگهای شستشو هستند که بدون سرسوزن میباشند و برای اهداف شستشو و تمیز کردن به کار میروند. همچنین این نوع سرنگها برای انجام تزریق مایعات همراه با لولهگذاری نیز کاربرد دارند.
انواع سایز سرنگ
سرنگها به جز از اینکه از نظر شکل و ظاهر انواع گوناگون دارند؛ از نظر میزان حجم و اندازه هم متفاوت هستند. عموما حجم سرنگها را با واحد سیسی ارزیابی میکنند.
اندازههای رایج سرنگها عبارت است از: اندازه ۰٫۵ سیسی، ۱ سیسی، ۲ سیسی، ۳ سیسی، ۵ سیسی، ۱۰ سیسی، ۲۰ سیسی، ۳۰ سیسی و ۵۰ سیسی.
نکات مهم در انتخاب سرنگ
- انتخاب انواع مناسب سرنگ برای کاری که میخواهید انجام دهید، بسیار مهم است. در هنگام انتخاب سرنگ حتما باید به نوع دارو، دوز داروی مصرفی و کاربرد سرنگ توجه کنید تا در هنگام استفاده دچار مشکل نشوید.
- نوع دارو، در اینکه چه جنس سرنگی را انتخاب کنید، بسیار تاثیرگذار است. برای تزریق برخی از داروها نیاز به سرنگ فلزی یا شیشهای دارید. اما این نکته را هم باید یادآوری کرد که این گونه داروها، عموما در بیمارستان تزریق میشوند و برای تزریق داروهای در دسترس، همان سرنگهای پلاستیکی مناسب هستند.
- در مورد کاربرد سرنگها نیز به این نکته توجه کنید که سرنگها فقط برای تزریق مورد استفاده قرار نمیگیرند. به همین دلیل، نوع کار را باید مشخص کنید. برای تغذیه یک بیمار از طریق لوله، سرنگ گاواژ گزینه مناسبی است. یا اگر برای نمونهبرداری نیاز به سرنگ دارید، سرنگهای مخروطیشکل گزینه مناسبی هستند؛ چرا که طول عمر تیغه میانی آنها بیشتر است. نحوه برش پوست توسط این سرنگها با سوزنهای مورب تفاوت دارد.
- یکی دیگر از نکات قابل توجه در انتخاب سرنگ، دوز داروی مصرفی است. همانطور که ذکر شد، سرنگها دارای حجم و اندازههای مختلفی هستند. برای همین، در انتخاب سرنگ، دوز داروی مصرفی بسیار مهم است. اگر دوز داروی مصرفی شما ۵ سیسی باشد و شما از سرنگ با حجم کمتری استفاده کنید، دچار مشکل شده و مجبور به دو بار تزریق برای بیمار میشوید، که این امر موجب آزار او خواهد شد. یا اگر سرنگ بزرگتری را انتخاب کنید، در هنگام تزریق با مشکلاتی مواجه میشوید. در نتیجه در هنگام انتخاب سرنگ، باید به همه این موارد توجه کنید.
- در صورتی که برای تزریق انسولین به سرنگهایی با سرسوزن جدا متوسل شدهاید، حتما باید بعد از تزریق، سرسوزن را از بدنه سرنگ جدا کنید و آن را دور بیندازید.
- برای کاهش درد و عفونت در محل تزریق، پیش از آن، محل را با الکل تمیز کنید و پس از تزریق نیز، دوباره محل را با یک پنبه الکلی تمیز کنید.
- سعی کنید همیشه از سرنگهای جدید استفاده کنید و سرنگهای قدیمی را دور بیندازید.
- در صورتی که احساس درد، خونریزی یا عفونت در محل تزریق دارید، حتما به پزشک خود مراجعه کنید.
- برای بیمارانی که دارای پوست حساس هستند، سرنگهای با تیغه میانی مورب یا کاتتری مناسبتر هستند. برای بیمارانی که نیاز به تزریق دارو در خانه دارند، سرنگهای پلاستیکی با حجم کوچکتر و نوک مرکزی مناسبترند؛ چرا که آنها از نظر دسترسی و استفاده راحتتر هستند.
- برای جلوگیری از عفونت، سرنگهای با ویژگیهای ضدعفونی کننده، مثل سرنگهای با پوشش نقره، مناسبتر هستند.
- هزینه سرنگ نیز میتواند در انتخاب آن تاثیرگذار باشد. برای بیمارستانها و مراکز بهداشتی، سرنگهای فلزی و شیشهای مناسباند؛ اما برای استفاده در خانه، سرنگهای پلاستیکی با قیمت کم، مناسبتر هستند.
- در نهایت، باید به اندازه و حجم سرنگ نیز توجه کرد. همچنین، برای کاربردهای خاص مانند تغذیه از طریق لوله یا نمونهبرداری، سرنگهای مناسب را انتخاب کنید.
- انتخاب سرنگ مناسب برای هر کاربردی به عوامل مختلفی بستگی دارد که باید به آنها توجه کرد. از جمله نوع دارو، نوع بیمار، کاربرد سرنگ و هزینه آن. در کل، برای جلوگیری از بروز هر نوع مشکلی در هنگام تزریق، بهتر است با پزشک یا پرستار خود در مورد نوع سرنگِ مناسب، مشورت کنید.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.